ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 6، شهریور 1402 ، شماره پی در پی 88

بررسی روانشناسی داستان شروع یک زن فریبا کلهر براساس نظریۀ شخصیت فروید

صفحه (27 - 41)
فاطمه پورخلخالی ، رضا آقایاری زاهد (نویسنده مسئول)، رامین صادقی‌نژاد
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: فروید نظریۀ شخصیت را در سه ساحت «نهاد»، «خود»، و «فراخود» ارائه داده است که هر سه بمنزلۀ انگاره هایی ذهنی برای فهم بهتر و تشریح روان ناخودآگاه انسان در ارتباط با خودآگاه هستند. کاربست نظریۀ او در متون ادبی در بررسی اعمال و رفتار شخصیتها، راهگشای شناخت زوایای پنهان آنها و سیر روانشناسی روایت داستانی است. در این پژوهش، با هدف تحلیل روانشناسی، داستان شروع یک زن فریبا کلهر، با تکیه بر نظریۀ شخصیت فروید در سه ساحت خود، فراخود، و من بررسی شده است.

روش مطالعه: این پژوهش با مطالعۀ کتابخانه ای انجام شده و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی نوشته شده است. جامعۀ آماری تحقیق کتاب «شروع یک زن» اثر فریبا کلهر میباشد.

یافته ها: موضوع محوری داستان شروع یک زن، دغدغه ها و روابط عاطفی زنان است. هر یک از ساحتهای خود، فراخود و نهاد، در این داستان با اعمال و رفتار شخصیت اصلی و ارتباطش با شخصیتهای دیگر قابل تحلیل است. سفر پروین به ایران، برقراری ارتباط عاطفی با بهرام، انجام اعمال نفسانی، آزادی غرایز وی هستند که تعادل میان نهاد و فراخود را برهم زده است. اما سرانجام به یاری فراخود که به صورت وجدان اخلاقی با تداعی نیمکت امام زمان در متن تکرار شده است، از بهرام دوری میکند و رابطه اش را به دوستی اجتماعی تقلیل میدهد، با همسرش میماند و به کانادا برمیگردد. در مقابلِ او دوستش، که هم اسم او و همکلاسیش بوده است و همزمان با بهرام ارتباط دارد، از همسرش جدا میشود و در خانۀ بهرام میماند.

نتیجه گیری: شخصیت اصلی داستان در نقش «خود» است که میان گرایش به نهاد و توجه به فراخود در کشاکش است، و عاقبت به تعادل نهاد و فراخود میرسد. او با اینکه همسرش را دوست دارد، بی‌دلیل به دنبال طلاق است و در روابط عاطفی خود با بهرام به سوی نهاد گرایش مییابد، اما سرانجام با وجدان اخلاقی از نهاد دور میشود و زندگی با همسرش را ادامه میدهد.

کلمات کلیدی
فریبا کلهر , شروع یک زن , روانشناسی , فروید , شخصیت.

• امامی، نصرالله (1385) مبانی و روشهای نقد ادبی، تهران: جامی.
• باب الحوائجی، نصرالله (1347) فروید چه میگوید، تهران: دریا.
• برسلر، چارلز. (1393) درآمدی بر نظریه ها و روشهای نقد ادبی. ترجمۀ مصطفی عابدینی فرد. تهران: نیلوفر.
• سیاسی، علی اکبر (1389) نظریه های شخصیت یا مکاتب روانشناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• شاملو، سعید (1388) مکتبها و نظریه ها در روانشناسی شخصیت، تهران: رشد.
• شایگان فر، حمیدرضا. (1384) نقد ادبی. تهران: دستان.
• شمیسا، سیروس. (1385) نقد ادبی. تهران: میترا.
• فروید، زیگموند (1399) کاربرد روانکاوی در نقد ادبی، هفت اثر از فروید دربارۀ‌ ادبیات، ترجمۀ حسین پاینده. تهران: مروارید.
• فروید، زیگموند. (1382) «ورای اصل لذت». ترجمۀ یوسف اباذری. فصلنامۀ ارغنون. شمارۀ 21. صص81-25.
• فروید، زیگموند. (1395) تفسیر خواب. ترجمۀ شیوا رویگریان. تهران: نشر مرکز.
• فیست، جس و گریگوری جی فیست. (1388). نظریه های شخصیت. (ویراست پنجم). ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: روان.
• کلهر، فاطمه (1390) شروع یک زن، تهران: ققنوس.
• گرین، ویلفرد و دیگران. (1385) مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.
• مکاریک، ایرنا ریما. (1385) دانشنامۀ نظریه های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
• هلر، شارون. (1389). دانشنامۀ فروید. ترجمۀ مصطفی پردل. مشهد: ترانه.